۱- برآورده شدن خواسته ها:
حضرت عبدالعظیم حسنی از امام حسن عسکری (ع) روایت می کند که فرمودند: "خداوند متعال با حضرت موسی تکلم کرد، حضرت موسی فرمود: خدای من. کسی که نمازها را در وقتش به جای آورد چه پاداشی دارد؟ خداوند فرمود: حاجت و درخواستش را به او عطا می کنم و بهشتم را برایش مباح می گردانم ."۱ حضرت حجهالاسلام والمسلمین هاشمی نژاد فرمودند: پیرمردی مسن، ماه مبارک رمضان به مسجد لاله زار می آمد. خیلی آدم موفقی بود، همیشه قبل از اذان داخل مسجد بود. به او گفتم: حاج آقا. شما خیلی موفقید، من هر روز که به مسجد می آیم می بینم شما زودتر از ما آمده اید جا بگیرید، او گفت: نه آقا، من هرچه دارم از نماز اول وقت دارم و بعد گفت: من در نوجوانی به مشهد رفتم.
مرحوم حاج شیخ حسن علی نخودکی را پیدا کردم و گفتم: من سه حاجت مهم دارم، دلم می خواهد هر سه تا را خدا در جوانی به من بدهد، یک چیزی یادم بدهید؟ ایشان فرمودند: چی می خواهی؟ گفتم: یکی دلم می خواهد در جوانی به حج مشرف شوم، چون حج در جوانی لذت دیگری دارد. فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان. گفتم: دومین حاجتم این است که دلم می خواهد یک همسر خوب خدا به من عنایت کند. فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان. و حاجت سومم این است که خدا یک کسب آبرومندی به من عنایت فرماید.
فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان. این عملی را که ایشان فرمودند من شروع کردم و در فاصله سه سال هم به حج مشرف شدم، هم زن مؤمنه و صالحه خدا به من داد و هم کسب با آبرو به من عنایت کرد .۲
۲- برطرف شدن گرفتاری و ناراحتی:
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "بنده ای نیست که به وقت های نماز و جاهای خورشید اهمیت بدهد، مگر اینکه من سه چیز را برای او ضمانت می کنم: برطرف شدن گرفتاری ها و ناراحتی ها، آسایش و خوشی به هنگام مردن و نجات از آتش ."۳
۳ - ورود به بهشت و دوری از جهنم:
امام محمد باقر (ع) می فرمایند: "هر کس نماز واجب را در حالی که عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به گونه ای که چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می نویسد که او را عذاب نکند، و کسی که درغیر وقتش به جا آورد در حالی که چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می تواند او را ببخشد یا عذابش کند .۴
۴- در امان بودن از بلاهای آسمانی:
قطب راوندی گوید: پیامبر خدا (ص) فرمود: هنگامی که خداوند از آسمان آفتی بفرستد، سه گروه از آن، در امان می مانند: حاملان قرآن، رعایت کنندگان خورشید یعنی کسانی که وقت های نماز را محافظت می کنند و کسانی که مساجد را آباد می نمایند ."۵
هر کس نماز واجب را در حالی که عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به گونه ای که چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می نویسد که او را عذاب نکند، و کسی که درغیر وقتش به جا آورد در حالی که چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می تواند او را ببخشد یا عذابش کند.
۵- خشنودی خداوند:
امام صادق (ع) می فرمایند: اول وقت، خشنودی خداست و آخر آن، عفو خداست، و عفو نمی باشد مگر از جهت گناه ."۶ و در مقابل، تأخیر نماز موجب خشم خداست چرا که پیامبر اکرم (ص) به حضرت علی (ع) فرمودند: "نماز را با وضوی کامل و شاداب در وقتش به جای آور که تأخیر انداختن نماز بدون جهت، باعث غضب پروردگار است ."۷
۶- استجابت دعا و بالا رفتن اعمال:
در حدیث است که به هنگام ظهر درهای آسمان گشوده می شود و درهای بهشت باز می گردد و دعا مستجاب می شود؛ پس خوشا به حال کسی که در آن هنگام برای او عمل صالحی بالا رود .۸ در حدیثی دیگر از حضرت صادق (ع) آمده است که فرمودند: ". بهترین ساعت های شب و روز، وقت های نماز است." سپس فرمودند: "چون ظهر می شود درهای آسمان گشوده شده و بادها می وزند و خداوند به خلق خود نگاه می کند. هر آینه من بسیار دوست دارم که در آن هنگام، عمل صالحی برای من بالا رود." آنگاه فرمودند: " برشما باد به دعا کردن بعد از نمازها، چرا که آن مستجاب می شود ."۹
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "شیطان تازمانی که مؤمن بر نمازهای پنج گانه در وقت آن محافظت کند، پیوسته از او در هراس است؛ پس چون آنها را ضایع نمود بر وی جرأت پیدا کرده و را در گناهان بزرگ می اندازد ."۱۰ امام صادق (ع) می فرمایند: "ملک الموت در هنگام مردن، شیطان را از محافظ بر نماز دور می کند و شهادت به یگانگی خدا و نبوت پیامبرش را در آن هنگامه بزرگ به او تلقین می نماید ."۱۱ زیاد شدن عمر، مال و اولاد صالح در دنیا، در امان بودن از ترس و هول مرگ در موقع مردن، آسان شدن سؤال ن و منکر در قبر، توسعه یافتن قبر، نورانی شدن چهره، دادن نامه عمل به دست راست و آسان گرفتن حساب در م، رضایت خداوند، سلام دادن خدا به او و نگاه کردن از روی رحمت به او در هنگام عبور از صراط ۱۲ و. از دیگر آثار و برکات نماز اول وقت است که در روایات به آن اشاره شده است.
حجهالاسلام انصاری می گوید: امام (ره) در روزهای آخر عمرشان می خواستند بخوابند؛ به من فرمودند اگر خوابیدم، اول وقت نماز صدایم بزن، گفتم چشم. دیدم اول وقت شد و امام (ره) خوابیده اند، حیفم آمد صدایشان بزنم؛ عمل جراحی، سرم به دست، گفتم صدایشان نزنم بهتر است.
چنددقیقه ای از اذان گذشت و امام (ره) چشم هایشان را باز کردند، گفتند: وقت شده؟ گفتم: بله فرمودند: چرا صدایم نزدی؟ گفتم: ده دقیقه بیشتر از وقت نگذشته است. گفتند: مگر به شما نگفتم. سپس امام (ره) فرزند خود را صدا زدند و فرمودند: ناراحتم. از اول عمرم تا حالا نمازم را اول وقت خوانده ام، چرا الان باید ده دقیقه تأخیر بیفتد؟ ".
قال الله تبارک و تعالی: و أمر اهلک بالصّلاه و اصطبر علیها
و تو اهلت را به برپایی نماز بخوان و در این امر پایداری و صبوری پیشه کن.
در گرایش نوجوانان و جوانان به نماز سه عنصر اصلی خانه، مدرسه و رسانه های گروهی نقش اساسی و محوری دارند. تربیت و آموزش، انتقال اطلاعات نیست، بلکه تغییر در جهان بینی است.
هیچ تربیت و آموزشی بدون زمینه سازی، موفق نیست. اگر مجموعه عناصر و عوامل تأثیر گذار در ارسال یک پیام ارزشی، از وحدت و هماهنگی لازم در عمل برخوردار نباشند، نمی توانند مؤثر واقع شوند و چه بسا آثار یکدیگر را خنثی کنند.
عناصر و عوامل تأثیر گذارنده در محیط خانه و مدرسه و جامعه در القای یک ارزش معنوی و رسانیدن پیام و بیان روح نماز، اگر عملا یکدیگر را نفی کنند و یا در برنامه ها و اظهار مطالب، هر کدام راه و هدفی متفاوت و مغایر با یکدیگر بپیمایند، در ذهن فرد تناقض به وجود میآورند و پیام منجر به ایجاد انگیزه، شوق، اراده و عمل نمی شود.
.پس از خانواده، که به عنوان اصلی ترین سازمان در نهادی و درونی شدن رفتارها برای کودک و نوجوان کمک می نماید و اولین تجربیات زندگی را در اختیارش قرار می دهد. مدرسه جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص می دهند.
در این سازمان معلم و مربی الگوهایی هستند که بیشترین درصد مقبولیت را در پیش کودک و نوجوان دارند. گذر از این مرحله در ساختار ذهنی و رفتاری کودک و نوجوان با اهمیت است. هوشیاری والدین و مربیان دلسوز و آگاه این امکان را برای دانش آموز به وجود خواهد آورد که با همانند سازی، بهترین الگوهای رفتاری را برای خود انتخاب نمایند. بنابر این شرکت فعالانه مدیران و مربیان در عرصه های فرهنگی و ترویج ارزش های انسانی و اخلاقی توام با عمل، شناخت معیارهای فضیلت و انسان های فاضل را برای نوجوان آسان تر خواهد کرد.
چنانچه مدیران، معلمان و مربیان همراه دانش آموز در نماز جماعت مدرسه شرکت فعال داشته باشند و در اجرای فرامین الهی و مواظبت در رفتار و گفتار خود کوشش نمایند، دانش آموز رغبت پیدا خواهد کرد که با علاقه مندی بیشتر در نماز حضور یابد، بایستی متوجه این معنا بود که الگو بودن رهبران دینی، علمی و مذهبی نقش اساسی را در تکوین شخصیت دانش آموزان ایفا می کند.
شایسته است مسئولان اداری و الگوهای اجتماعی شرط حسن برخورد و اعتدال را در رفتارهای انسانی خود مراعات نمایند.اگر بخواهیم حرکت مطلوب در روند جذب دانش آموزان نوجوان و جوان نسبت به نماز ایجاد کنیم ،ناچاریم به اصل روش های برخورد خود و الگوهای رفتاری جامعه بپردازیم و با معرفی الگوهای شایسته در جهت تقویت باورهای اعتقادی و مذهبی آنان گام برداریم.
امام علی(ع) در معرفی الگوهای صحیح و شناخت آن به جامعه می فرماید: «می خواهید فقیه و دانشمند واقعی را به شما معرفی کنم؟ او عبارت از کسی است که مردم را از مهر و رافت خداوند نومید نمی سازد. در عین حال آنان را به گونه ای ارشاد می کند که نسبت به عذاب خداوند احساس ایمنی نکنند .به مردم در ارتکاب گناه، آزادی عمل نمی دهد . قرآن را به خاطر رغبت به غیر قرآن رها نمی کند.پس محبت و التفات و گشاده رویی، حسن خلق و فروتنی و کوشش در تکمیل نفس از معیارهای تشخیص یک الگوی خوب و صالح است .
بنابراین راهکارهای تشویق دانش آموزان به نماز عبارتند از:
1- ایجاد احساس خوشایند نسبت به نماز
اولین گام این است که تلاش کنیم نوجوان احساس خوشایند‌ی نسبت به نماز پیدا کند، زیرا اگر احساس خوبی به نماز داشته باشد، خود به د‌نبال کسب اطلاعات و شناخت بیشتر نسبت به آن برمی‌آید.
2- به کارگیری شیوه‌های غیرمستقیم
از به کارگیری جبر و فشار برای انجام فریضه نماز اکید‌اً پرهیز کنیم . از روش‌هایی استفاد‌ه کنیم که مطابق رغبت‌ها و انگیزه‌های خود‌آگاهانه و درونی د‌انش‌آموزان باشد.
3- استفاد‌ه از الگوهای رفتاری
همانند‌سازی با الگوی محبوب امری طبیعی و فطری است، مشاهده والدین، د‌وستان، نزد‌یکان، خویشان و دیگر الگوها در حین اقامه نماز با معنا، اثر خوشایند‌ی در جذب او به این فریضه مهم خواهد‌د‌اشت.
4- بیان خاطره‌های زیبا در اهمیت و عظمت نماز
در مناسبت‌های مختلف از خاطرات زیبا و اثر بخش نماز که خود تجربه کرد‌ه‌ایم و یا از دیگران شنید‌ه و خواند‌ه‌ایم برای آنها نقل کنیم.
5- توأم کردن نماز با تجارب خوشایند با پاد‌اش و هد‌یه دادن بدون اطلاع قبلی و احترام بیشتر به آنان بعد‌از اد‌ای نماز، خاطره‌ای خوش آن لحظات را برای آنان تثبیت کنیم.
6- افزایش تجربه در خواندن نمازهیچ‌گاه اشتباه خواندن نماز را به آنها گوشزد‌نکنیم ؛ بلکه ابتد‌ا انجام اشتباه را از آنها بپذیریم و سپس به مرور زمان د‌رصد‌د اصلاح آن برآییم؛ چرا که توجه به مثبت‌ها، اعتماد به نفس و ارزشمند‌ی را در پی خواهد‌د‌اشت و با تشویق، قدرت عقل کودکان افزایش می‌یابد.
7- توجه به عوامل افزایش گیرایی و جاذبه‌های معنوی نماز
در عین رعایت ساد‌گی و زیبایی از عوامل محیطی برای افزایش جاذبه‌های نماز آنها استفاد‌ه کنیم. مثلاً:
ـ حضور با تبسم و شاداب مربیان و معلمان در هنگام اقامه نماز.
ـ تهیه چاد‌ر رنگی و زیبا برای د‌ختران از طریق خانواده و یا مدرسه ،برای اقامه نماز.
ـ استفاد‌ه از سجاد‌ه و جانماز برای اقامه نماز.
ـ استفاد‌ه از بوی خوش هنگام نماز.
ـ استفاد‌ه از رنگ‌های آرامش‌بخش در تهیه سجاد‌ه، چاد‌ر.
از میان این عوامل، عامل" الگوهای رفتاری" نقش بسیار مهمی در تشویق نوجوانان و دانش آموزان به نماز ایفا می کند. امیدواریم همه مربیان و معلمان عزیز میهن اسلامی مان به این امر مهم توجه بیشتری داشته باشند تا با تربیت فرزندان صالح، آینده بهتری را برای میهن اسلامی خود رقم بزنیم.
علمان بر دعوت به نماز
پايدارترين و در عين حال خوشايندترين يادگيري ها، يادگيري غير مستقيم يا مشاهده اي است. در اين نوع يادگيري که از طریق دیدن رفتارها و اعمال دیگران صورت می گیرد، يادگيرنده مطابق رغبت ها و انگيزهاي خود، آگاهانه و بدون هر گونه جبر و فشار رواني، همة حواس خود را متوجه رفتار مورد نظر مي کند و با نوعي احساس خوشايند و عاري از دشواري با الگوگيري از الگوهاي رفتاري بر دانسته ها و تجارب شناختي خويش مي افزايد. هر قدر الگوهاي بزرگسال براي کودکان، نوجوانان و جوانان مطلوب تر و محبوب تر باشند، ميزان تأثيرپذيري بيشتر و پايدارتر مي شود. آن ها رفتار الگوهاي مطلوبشان را بسيار دوست مي دارند و مايلند که با آنها همانندسازي کنند و رفتار همسان رفتار الگوهاي خود داشته باشند. هر چه قدر الگوها دوست داشتنی تر باشند، افراد به صورت ارادي و غير ارادي تلاش مي کنند که رفتاري نظير رفتار آنها داشته باشند و يا به گونه اي بينديشند، بگويند، و عمل نمايند که مورد توجه و تأييد آنها باشد. اين امر يک گرايش کاملا طبيعي و فطري است. بنابراین اگر معلمان، اساتید و در کل یک مجموعه آموزشی مشتاقند که شاگردان و پرورش یافتگانشان، باورها و رفتارهاي مطلوب آنها را مورد توجه کامل قرار داده، وجودشان متصف به ويژگي هاي مورد نظر بشود، بايد در درجة اول همواره سعي کنند که رفتارشان محبت آميز باشد تا قلوب آنان را تسخير نمايند، زيرا هر اندازه پيوندهاي عاطفي ميان ايشان بيشتر باشد، همانند سازي ها افزون تر مي شود. در اين شرايط است که ديگر نياز چنداني به پند و اندرز و موعظة مستقيم نخواهد بود.
زماني که دانش آموزان یا دانشجویان الگوهاي رفتاري مطلوب خويش را در شرايط و موقعيت هاي مختلف در حالت اقامة نماز مشاهده مي کنند، احساس خوشايندي سراسر وجودشان را فرا گرفته، عميقاً نسبت به رفتار آنها کنجکاو مي شوند و با توجه به اين که خود فطرتي مستعد و نيازمند نيايش دارند، با شور و شوق و احساس زيبا و توصيف ناپذير به نماز مي ايستند.
در یک مدرسه یا دانشگاه، هنگامی كه نوجوانان و جوانان، در موقعیت های مختلف اوقات تحصیل، هنگام شنیدن اذان، مشاهده كنند كه معلمان و مربیان بدون هیچ تكلفی، مشتاقانه به سوی نماز میشتابند، در اثر احساس همانند سازی به شوق و رغبت در میآیند و به اقامه نماز گرایش بیشتری پیدا میكنند.
براساس برخی تحقیقات میدانی صورت گرفته میان شرکت مسئولان و اسـتادان دانشگاه در نـماز و اقـامه نماز دانشجویان دانشگاه رابـطه مـستقیمی وجود دارد که این خود حاکی از نقش و جایگاه مهم الگودهی مسئولان و اسـتادان در محیط های آموزشی است.
در این پژوهش بیان شده است که درصد پایـینی از کارکنان و استادان به صورت مرتب در نماز جماعت دانشگاه شرکت می‌کنند. از سـوی دیـگر، نزدیک به نیمی از دانـشجویان خـواستار شرکت نمادین مسئولان و کارکنان به صورت هفته‌ای یک بار در نماز جماعت شده اند.[1]
در پژوهش دیگری که در محیط آموزش و پرورش و فضای مدارس انجام شده است مهم ترین عامل جذب دانش آموزان به نماز حضور و مشارکت اکثریت معلمان و کارکنان مدرسه در نمازجماعت دانسته شده است.
امام خمينى (ره) در باره نقش الگویی مربیان و معلمان مى فرمايد:
".كسى كه مى خواهد مربّى يك جامعه اى باشد، مربّى يك دستگاهى باشد و آنها را به اسلام دعوت كند، اوّلش بايد خـودش را اسـلامى كند و باطن خودش را دعوت به اسلام كند . اگر خـودش را اسـلامـى نـكنـد، نمى تـوانـد ديـگـران را اسلامى كند، معلّمين آموزش و پرورش اگر خـودشان يك پرورش صحيح نـداشـتـه باشند و يك تعليم صحيح ، نمى توانند جوانها را تعليم كنند و آموزش بدهند و پرورش بدهند مبداء هر امرى از خود آدم شروع مى شود. پيغمبر هم كه تشريف آوردند، از خودشان كامل بودند، از منزل خودشان شروع كردند .
مقام معظم رهبری نیز در این رابطه می فرماید:
معلمان مدارس در هنگام نماز، نوجوانان پسر و دختر را به حضور در نمازخانه‌هاي مدارس تشويق كنند و خود پيش از همه به نماز بشتابند
یکی از عوامل مؤثر در تکوین شخصیت علمی و معنوی نوجوانان و جوانان ایجاد هماهنگی و همکاری مثبت و سازنده بین محیط های اصلی تأثیرپذیری تربیتی آن هاست. این عوامل محیطی را می توان در خانه و محیط آموزشی و جامعه جستجو کرد. برای رسیدن به اهداف تربیت دینی و ترویج فرهنگ نماز، همکاری همه ارگان‌ها و نهادها، به‌ویژه نهادهای فرهنگی و تربیتی ضرورت دارد. خانه، محیط آموزشی و جامعه در انجام دادن وظایف تربیتی و پرورش مسائل دینی، مکمّل یکدیگرند.
لازم است تلاش دست اندرکاران تعلیم و تربیت بر این باشد که پیوندی واقعی و نه ظاهری و صوری بین این عوامل محیطی ایجاد کنند. با این‌گونه پیوند، هم خانه به فضایی اسلامی و آکنده از ارزش‌های معنوی تبدیل میشود، و هم مدرسه، نقش سازنده و هدایتگری در زمینه ارزش‌های دینی می‌یابد. از این‌رو، با هماهنگی و یکسانی فضای حاکم و ارزش‌های معنوی و دینی در خانه و محیط آموزشی، بسیاری از تعت و مشکلاتی که ممکن است برای نوجوانان و جوانان در نتیجه ناهماهنگی بین خانه، محیط آموزشی و جامعه ایجاد شود، برطرف میشود.
یکی از آسیب های تربیت دینی، تضاد ارزش های بین خانواده و محیط آموزشی است. سرچشمه این ناهماهنگی، اختلاف ارزش های اجتماعی و خانوادگی است که علاوه بر این آنچه این اختلاف را دوچندان می کند، ناهماهنگی بین خانواده و محیط آموزشی در مورد مسائل تربیتی است. در زمینه مسائل تربیتی نوجوانان و جوانان، محیط آموزشی و خانواده باید هماهنگی و همکاری زیادی داشته باشند و نواقص یکدیگر را در این خصوص برطرف کنند.
جدایی و تضاد نظام ارزشی خانواده از نظام ارزشی محیط آموزشی علاوه بر اینکه زحمات دست اندرکاران تربیت را در نظام آموزشی به هدر می دهد، مطمئناً به تعمیق تربیت دینی در دانش آموزان نیز نخواهد انجامید. شاگرد به آنچه معلمش خوب بداند، ارج می نهد و آنچه را او بی ارزش می شمارد، بد و زشت می انگارد. او معلم و استاد را محور بسیاری از ارزش های انسانی و اجتماعی می داند. بنابراین حتی گاه ضد ارزش های وجود او را نیز ممکن است ارزش پندارد. در این موقعیت است که دچار تعارض و تردید می شود. زیرا بین آنچه قبلاً از والدین آموخته و آنچه اکنون می بیند، اختلاف است. او نمی خواهد بپذیرد که معلمش ممکن است اشتباه کند، در این صورت احتمال می رود نسبت به ارزش هایی که آموخته بی اعتماد شود یا سرگردانی و تعارض در او باقی بماند.
بنابراین ضرورت دارد با کارهای فرهنگی کوتاه مدت و بلند مدت، فرهنگ هماهنگی بین خانواده و محیط آموزشی را برای از بین بردن تضادهای بین آنها تقویت کرد.
همانطوركه در كلام نوراني رسول مكرم اسلام (ص) آمده است ، نماز ستون دين است . وستون هرچه محكم تر باشد ساير اجزا ي بنا محكم تر واستوارتر خواهد بود پس ضرورت عقلي وشرعي اقتضا مي كند كه قبل از همه بايد به محكم سازي واستوار سازي ستون دين پر داخته شود ،وپرداختن به اين امر مهم را فرهنگ سازي نماز نام مي نهيم . . نماز رکن اصلی دین است و به عنوان نمودی بارز و آشکار از رفتارهای دینی باید اصلی ترین جایگاه ر ادر زندگی مردم داشته باشد . وقتی که خود ر ادر مقام عضوی از پیکره تعلیم وتربیت می بینیم این اندیشه در ذهن ایجاد می شود که واقعاً وظیفه ی تعلیم وترویج اقامه نماز برعهده چه کسی است و با چه کیفیتی وبا چه روش هایی انجام پذیرد ؟ البته در این زمینه نقش معلمان و محققان و مدیران آموزش و پرورش و عالمان فرهنگی به عنوان سکانداران یک نهاد فرهنگ ساز (مدرسه ) حائز اهمیت است .
۱- برآورده شدن خواسته ها:
حضرت عبدالعظیم حسنی از امام حسن عسکری (ع) روایت می کند که فرمودند: "خداوند متعال با حضرت موسی تکلم کرد، حضرت موسی فرمود: خدای من. کسی که نمازها را در وقتش به جای آورد چه پاداشی دارد؟ خداوند فرمود: حاجت و درخواستش را به او عطا می کنم و بهشتم را برایش مباح می گردانم ."۱ حضرت حجهالاسلام والمسلمین هاشمی نژاد فرمودند: پیرمردی مسن، ماه مبارک رمضان به مسجد لاله زار می آمد. خیلی آدم موفقی بود، همیشه قبل از اذان داخل مسجد بود. به او گفتم: حاج آقا. شما خیلی موفقید، من هر روز که به مسجد می آیم می بینم شما زودتر از ما آمده اید جا بگیرید، او گفت: نه آقا، من هرچه دارم از نماز اول وقت دارم و بعد گفت: من در نوجوانی به مشهد رفتم.
مرحوم حاج شیخ حسن علی نخودکی را پیدا کردم و گفتم: من سه حاجت مهم دارم، دلم می خواهد هر سه تا را خدا در جوانی به من بدهد، یک چیزی یادم بدهید؟ ایشان فرمودند: چی می خواهی؟ گفتم: یکی دلم می خواهد در جوانی به حج مشرف شوم، چون حج در جوانی لذت دیگری دارد. فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان. گفتم: دومین حاجتم این است که دلم می خواهد یک همسر خوب خدا به من عنایت کند. فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان. و حاجت سومم این است که خدا یک کسب آبرومندی به من عنایت فرماید.
فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان. این عملی را که ایشان فرمودند من شروع کردم و در فاصله سه سال هم به حج مشرف شدم، هم زن مؤمنه و صالحه خدا به من داد و هم کسب با آبرو به من عنایت کرد .۲
۲- برطرف شدن گرفتاری و ناراحتی:
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "بنده ای نیست که به وقت های نماز و جاهای خورشید اهمیت بدهد، مگر اینکه من سه چیز را برای او ضمانت می کنم: برطرف شدن گرفتاری ها و ناراحتی ها، آسایش و خوشی به هنگام مردن و نجات از آتش ."۳
۳ - ورود به بهشت و دوری از جهنم:
امام محمد باقر (ع) می فرمایند: "هر کس نماز واجب را در حالی که عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به گونه ای که چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می نویسد که او را عذاب نکند، و کسی که درغیر وقتش به جا آورد در حالی که چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می تواند او را ببخشد یا عذابش کند .۴
۴- در امان بودن از بلاهای آسمانی:
قطب راوندی گوید: پیامبر خدا (ص) فرمود: هنگامی که خداوند از آسمان آفتی بفرستد، سه گروه از آن، در امان می مانند: حاملان قرآن، رعایت کنندگان خورشید یعنی کسانی که وقت های نماز را محافظت می کنند و کسانی که مساجد را آباد می نمایند ."۵
هر کس نماز واجب را در حالی که عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به گونه ای که چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می نویسد که او را عذاب نکند، و کسی که درغیر وقتش به جا آورد در حالی که چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می تواند او را ببخشد یا عذابش کند.
۵- خشنودی خداوند:
امام صادق (ع) می فرمایند: اول وقت، خشنودی خداست و آخر آن، عفو خداست، و عفو نمی باشد مگر از جهت گناه ."۶ و در مقابل، تأخیر نماز موجب خشم خداست چرا که پیامبر اکرم (ص) به حضرت علی (ع) فرمودند: "نماز را با وضوی کامل و شاداب در وقتش به جای آور که تأخیر انداختن نماز بدون جهت، باعث غضب پروردگار است ."۷
۶- استجابت دعا و بالا رفتن اعمال:
در حدیث است که به هنگام ظهر درهای آسمان گشوده می شود و درهای بهشت باز می گردد و دعا مستجاب می شود؛ پس خوشا به حال کسی که در آن هنگام برای او عمل صالحی بالا رود .۸ در حدیثی دیگر از حضرت صادق (ع) آمده است که فرمودند: ". بهترین ساعت های شب و روز، وقت های نماز است." سپس فرمودند: "چون ظهر می شود درهای آسمان گشوده شده و بادها می وزند و خداوند به خلق خود نگاه می کند. هر آینه من بسیار دوست دارم که در آن هنگام، عمل صالحی برای من بالا رود." آنگاه فرمودند: " برشما باد به دعا کردن بعد از نمازها، چرا که آن مستجاب می شود ."۹
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "شیطان تازمانی که مؤمن بر نمازهای پنج گانه در وقت آن محافظت کند، پیوسته از او در هراس است؛ پس چون آنها را ضایع نمود بر وی جرأت پیدا کرده و را در گناهان بزرگ می اندازد ."۱۰ امام صادق (ع) می فرمایند: "ملک الموت در هنگام مردن، شیطان را از محافظ بر نماز دور می کند و شهادت به یگانگی خدا و نبوت پیامبرش را در آن هنگامه بزرگ به او تلقین می نماید ."۱۱ زیاد شدن عمر، مال و اولاد صالح در دنیا، در امان بودن از ترس و هول مرگ در موقع مردن، آسان شدن سؤال ن و منکر در قبر، توسعه یافتن قبر، نورانی شدن چهره، دادن نامه عمل به دست راست و آسان گرفتن حساب در م، رضایت خداوند، سلام دادن خدا به او و نگاه کردن از روی رحمت به او در هنگام عبور از صراط ۱۲ و. از دیگر آثار و برکات نماز اول وقت است که در روایات به آن اشاره شده است.
حجهالاسلام انصاری می گوید: امام (ره) در روزهای آخر عمرشان می خواستند بخوابند؛ به من فرمودند اگر خوابیدم، اول وقت نماز صدایم بزن، گفتم چشم. دیدم اول وقت شد و امام (ره) خوابیده اند، حیفم آمد صدایشان بزنم؛ عمل جراحی، سرم به دست، گفتم صدایشان نزنم بهتر است.
چنددقیقه ای از اذان گذشت و امام (ره) چشم هایشان را باز کردند، گفتند: وقت شده؟ گفتم: بله فرمودند: چرا صدایم نزدی؟ گفتم: ده دقیقه بیشتر از وقت نگذشته است. گفتند: مگر به شما نگفتم. سپس امام (ره) فرزند خود را صدا زدند و فرمودند: ناراحتم. از اول عمرم تا حالا نمازم را اول وقت خوانده ام، چرا الان باید ده دقیقه تأخیر بیفتد؟ ".
قال الله تبارک و تعالی: و أمر اهلک بالصّلاه و اصطبر علیها
و تو اهلت را به برپایی نماز بخوان و در این امر پایداری و صبوری پیشه کن.
در گرایش نوجوانان و جوانان به نماز سه عنصر اصلی خانه، مدرسه و رسانه های گروهی نقش اساسی و محوری دارند. تربیت و آموزش، انتقال اطلاعات نیست، بلکه تغییر در جهان بینی است.
هیچ تربیت و آموزشی بدون زمینه سازی، موفق نیست. اگر مجموعه عناصر و عوامل تأثیر گذار در ارسال یک پیام ارزشی، از وحدت و هماهنگی لازم در عمل برخوردار نباشند، نمی توانند مؤثر واقع شوند و چه بسا آثار یکدیگر را خنثی کنند.
عناصر و عوامل تأثیر گذارنده در محیط خانه و مدرسه و جامعه در القای یک ارزش معنوی و رسانیدن پیام و بیان روح نماز، اگر عملا یکدیگر را نفی کنند و یا در برنامه ها و اظهار مطالب، هر کدام راه و هدفی متفاوت و مغایر با یکدیگر بپیمایند، در ذهن فرد تناقض به وجود میآورند و پیام منجر به ایجاد انگیزه، شوق، اراده و عمل نمی شود.
.پس از خانواده، که به عنوان اصلی ترین سازمان در نهادی و درونی شدن رفتارها برای کودک و نوجوان کمک می نماید و اولین تجربیات زندگی را در اختیارش قرار می دهد. مدرسه جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص می دهند.
در این سازمان معلم و مربی الگوهایی هستند که بیشترین درصد مقبولیت را در پیش کودک و نوجوان دارند. گذر از این مرحله در ساختار ذهنی و رفتاری کودک و نوجوان با اهمیت است. هوشیاری والدین و مربیان دلسوز و آگاه این امکان را برای دانش آموز به وجود خواهد آورد که با همانند سازی، بهترین الگوهای رفتاری را برای خود انتخاب نمایند. بنابر این شرکت فعالانه مدیران و مربیان در عرصه های فرهنگی و ترویج ارزش های انسانی و اخلاقی توام با عمل، شناخت معیارهای فضیلت و انسان های فاضل را برای نوجوان آسان تر خواهد کرد.
چنانچه مدیران، معلمان و مربیان همراه دانش آموز در نماز جماعت مدرسه شرکت فعال داشته باشند و در اجرای فرامین الهی و مواظبت در رفتار و گفتار خود کوشش نمایند، دانش آموز رغبت پیدا خواهد کرد که با علاقه مندی بیشتر در نماز حضور یابد، بایستی متوجه این معنا بود که الگو بودن رهبران دینی، علمی و مذهبی نقش اساسی را در تکوین شخصیت دانش آموزان ایفا می کند.
شایسته است مسئولان اداری و الگوهای اجتماعی شرط حسن برخورد و اعتدال را در رفتارهای انسانی خود مراعات نمایند.اگر بخواهیم حرکت مطلوب در روند جذب دانش آموزان نوجوان و جوان نسبت به نماز ایجاد کنیم ،ناچاریم به اصل روش های برخورد خود و الگوهای رفتاری جامعه بپردازیم و با معرفی الگوهای شایسته در جهت تقویت باورهای اعتقادی و مذهبی آنان گام برداریم.
امام علی(ع) در معرفی الگوهای صحیح و شناخت آن به جامعه می فرماید: «می خواهید فقیه و دانشمند واقعی را به شما معرفی کنم؟ او عبارت از کسی است که مردم را از مهر و رافت خداوند نومید نمی سازد. در عین حال آنان را به گونه ای ارشاد می کند که نسبت به عذاب خداوند احساس ایمنی نکنند .به مردم در ارتکاب گناه، آزادی عمل نمی دهد . قرآن را به خاطر رغبت به غیر قرآن رها نمی کند.پس محبت و التفات و گشاده رویی، حسن خلق و فروتنی و کوشش در تکمیل نفس از معیارهای تشخیص یک الگوی خوب و صالح است .
بنابراین راهکارهای تشویق دانش آموزان به نماز عبارتند از:
1- ایجاد احساس خوشایند نسبت به نماز
اولین گام این است که تلاش کنیم نوجوان احساس خوشایند‌ی نسبت به نماز پیدا کند، زیرا اگر احساس خوبی به نماز داشته باشد، خود به د‌نبال کسب اطلاعات و شناخت بیشتر نسبت به آن برمی‌آید.
2- به کارگیری شیوه‌های غیرمستقیم
از به کارگیری جبر و فشار برای انجام فریضه نماز اکید‌اً پرهیز کنیم . از روش‌هایی استفاد‌ه کنیم که مطابق رغبت‌ها و انگیزه‌های خود‌آگاهانه و درونی د‌انش‌آموزان باشد.
3- استفاد‌ه از الگوهای رفتاری
همانند‌سازی با الگوی محبوب امری طبیعی و فطری است، مشاهده والدین، د‌وستان، نزد‌یکان، خویشان و دیگر الگوها در حین اقامه نماز با معنا، اثر خوشایند‌ی در جذب او به این فریضه مهم خواهد‌د‌اشت.
4- بیان خاطره‌های زیبا در اهمیت و عظمت نماز
در مناسبت‌های مختلف از خاطرات زیبا و اثر بخش نماز که خود تجربه کرد‌ه‌ایم و یا از دیگران شنید‌ه و خواند‌ه‌ایم برای آنها نقل کنیم.
5- توأم کردن نماز با تجارب خوشایند با پاد‌اش و هد‌یه دادن بدون اطلاع قبلی و احترام بیشتر به آنان بعد‌از اد‌ای نماز، خاطره‌ای خوش آن لحظات را برای آنان تثبیت کنیم.
6- افزایش تجربه در خواندن نمازهیچ‌گاه اشتباه خواندن نماز را به آنها گوشزد‌نکنیم ؛ بلکه ابتد‌ا انجام اشتباه را از آنها بپذیریم و سپس به مرور زمان د‌رصد‌د اصلاح آن برآییم؛ چرا که توجه به مثبت‌ها، اعتماد به نفس و ارزشمند‌ی را در پی خواهد‌د‌اشت و با تشویق، قدرت عقل کودکان افزایش می‌یابد.
7- توجه به عوامل افزایش گیرایی و جاذبه‌های معنوی نماز
در عین رعایت ساد‌گی و زیبایی از عوامل محیطی برای افزایش جاذبه‌های نماز آنها استفاد‌ه کنیم. مثلاً:
ـ حضور با تبسم و شاداب مربیان و معلمان در هنگام اقامه نماز.
ـ تهیه چاد‌ر رنگی و زیبا برای د‌ختران از طریق خانواده و یا مدرسه ،برای اقامه نماز.
ـ استفاد‌ه از سجاد‌ه و جانماز برای اقامه نماز.
ـ استفاد‌ه از بوی خوش هنگام نماز.
ـ استفاد‌ه از رنگ‌های آرامش‌بخش در تهیه سجاد‌ه، چاد‌ر.
از میان این عوامل، عامل" الگوهای رفتاری" نقش بسیار مهمی در تشویق نوجوانان و دانش آموزان به نماز ایفا می کند. امیدواریم همه مربیان و معلمان عزیز میهن اسلامی مان به این امر مهم توجه بیشتری داشته باشند تا با تربیت فرزندان صالح، آینده بهتری را برای میهن اسلامی خود رقم بزنیم.
علمان بر دعوت به نماز
پايدارترين و در عين حال خوشايندترين يادگيري ها، يادگيري غير مستقيم يا مشاهده اي است. در اين نوع يادگيري که از طریق دیدن رفتارها و اعمال دیگران صورت می گیرد، يادگيرنده مطابق رغبت ها و انگيزهاي خود، آگاهانه و بدون هر گونه جبر و فشار رواني، همة حواس خود را متوجه رفتار مورد نظر مي کند و با نوعي احساس خوشايند و عاري از دشواري با الگوگيري از الگوهاي رفتاري بر دانسته ها و تجارب شناختي خويش مي افزايد. هر قدر الگوهاي بزرگسال براي کودکان، نوجوانان و جوانان مطلوب تر و محبوب تر باشند، ميزان تأثيرپذيري بيشتر و پايدارتر مي شود. آن ها رفتار الگوهاي مطلوبشان را بسيار دوست مي دارند و مايلند که با آنها همانندسازي کنند و رفتار همسان رفتار الگوهاي خود داشته باشند. هر چه قدر الگوها دوست داشتنی تر باشند، افراد به صورت ارادي و غير ارادي تلاش مي کنند که رفتاري نظير رفتار آنها داشته باشند و يا به گونه اي بينديشند، بگويند، و عمل نمايند که مورد توجه و تأييد آنها باشد. اين امر يک گرايش کاملا طبيعي و فطري است. بنابراین اگر معلمان، اساتید و در کل یک مجموعه آموزشی مشتاقند که شاگردان و پرورش یافتگانشان، باورها و رفتارهاي مطلوب آنها را مورد توجه کامل قرار داده، وجودشان متصف به ويژگي هاي مورد نظر بشود، بايد در درجة اول همواره سعي کنند که رفتارشان محبت آميز باشد تا قلوب آنان را تسخير نمايند، زيرا هر اندازه پيوندهاي عاطفي ميان ايشان بيشتر باشد، همانند سازي ها افزون تر مي شود. در اين شرايط است که ديگر نياز چنداني به پند و اندرز و موعظة مستقيم نخواهد بود.
زماني که دانش آموزان یا دانشجویان الگوهاي رفتاري مطلوب خويش را در شرايط و موقعيت هاي مختلف در حالت اقامة نماز مشاهده مي کنند، احساس خوشايندي سراسر وجودشان را فرا گرفته، عميقاً نسبت به رفتار آنها کنجکاو مي شوند و با توجه به اين که خود فطرتي مستعد و نيازمند نيايش دارند، با شور و شوق و احساس زيبا و توصيف ناپذير به نماز مي ايستند.
در یک مدرسه یا دانشگاه، هنگامی كه نوجوانان و جوانان، در موقعیت های مختلف اوقات تحصیل، هنگام شنیدن اذان، مشاهده كنند كه معلمان و مربیان بدون هیچ تكلفی، مشتاقانه به سوی نماز میشتابند، در اثر احساس همانند سازی به شوق و رغبت در میآیند و به اقامه نماز گرایش بیشتری پیدا میكنند.
براساس برخی تحقیقات میدانی صورت گرفته میان شرکت مسئولان و اسـتادان دانشگاه در نـماز و اقـامه نماز دانشجویان دانشگاه رابـطه مـستقیمی وجود دارد که این خود حاکی از نقش و جایگاه مهم الگودهی مسئولان و اسـتادان در محیط های آموزشی است.
در این پژوهش بیان شده است که درصد پایـینی از کارکنان و استادان به صورت مرتب در نماز جماعت دانشگاه شرکت می‌کنند. از سـوی دیـگر، نزدیک به نیمی از دانـشجویان خـواستار شرکت نمادین مسئولان و کارکنان به صورت هفته‌ای یک بار در نماز جماعت شده اند.[1]
در پژوهش دیگری که در محیط آموزش و پرورش و فضای مدارس انجام شده است مهم ترین عامل جذب دانش آموزان به نماز حضور و مشارکت اکثریت معلمان و کارکنان مدرسه در نمازجماعت دانسته شده است.
امام خمينى (ره) در باره نقش الگویی مربیان و معلمان مى فرمايد:
".كسى كه مى خواهد مربّى يك جامعه اى باشد، مربّى يك دستگاهى باشد و آنها را به اسلام دعوت كند، اوّلش بايد خـودش را اسـلامى كند و باطن خودش را دعوت به اسلام كند . اگر خـودش را اسـلامـى نـكنـد، نمى تـوانـد ديـگـران را اسلامى كند، معلّمين آموزش و پرورش اگر خـودشان يك پرورش صحيح نـداشـتـه باشند و يك تعليم صحيح ، نمى توانند جوانها را تعليم كنند و آموزش بدهند و پرورش بدهند مبداء هر امرى از خود آدم شروع مى شود. پيغمبر هم كه تشريف آوردند، از خودشان كامل بودند، از منزل خودشان شروع كردند .
مقام معظم رهبری نیز در این رابطه می فرماید:
معلمان مدارس در هنگام نماز، نوجوانان پسر و دختر را به حضور در نمازخانه‌هاي مدارس تشويق كنند و خود پيش از همه به نماز بشتابند
یکی از عوامل مؤثر در تکوین شخصیت علمی و معنوی نوجوانان و جوانان ایجاد هماهنگی و همکاری مثبت و سازنده بین محیط های اصلی تأثیرپذیری تربیتی آن هاست. این عوامل محیطی را می توان در خانه و محیط آموزشی و جامعه جستجو کرد. برای رسیدن به اهداف تربیت دینی و ترویج فرهنگ نماز، همکاری همه ارگان‌ها و نهادها، به‌ویژه نهادهای فرهنگی و تربیتی ضرورت دارد. خانه، محیط آموزشی و جامعه در انجام دادن وظایف تربیتی و پرورش مسائل دینی، مکمّل یکدیگرند.
لازم است تلاش دست اندرکاران تعلیم و تربیت بر این باشد که پیوندی واقعی و نه ظاهری و صوری بین این عوامل محیطی ایجاد کنند. با این‌گونه پیوند، هم خانه به فضایی اسلامی و آکنده از ارزش‌های معنوی تبدیل میشود، و هم مدرسه، نقش سازنده و هدایتگری در زمینه ارزش‌های دینی می‌یابد. از این‌رو، با هماهنگی و یکسانی فضای حاکم و ارزش‌های معنوی و دینی در خانه و محیط آموزشی، بسیاری از تعت و مشکلاتی که ممکن است برای نوجوانان و جوانان در نتیجه ناهماهنگی بین خانه، محیط آموزشی و جامعه ایجاد شود، برطرف میشود.
یکی از آسیب های تربیت دینی، تضاد ارزش های بین خانواده و محیط آموزشی است. سرچشمه این ناهماهنگی، اختلاف ارزش های اجتماعی و خانوادگی است که علاوه بر این آنچه این اختلاف را دوچندان می کند، ناهماهنگی بین خانواده و محیط آموزشی در مورد مسائل تربیتی است. در زمینه مسائل تربیتی نوجوانان و جوانان، محیط آموزشی و خانواده باید هماهنگی و همکاری زیادی داشته باشند و نواقص یکدیگر را در این خصوص برطرف کنند.
جدایی و تضاد نظام ارزشی خانواده از نظام ارزشی محیط آموزشی علاوه بر اینکه زحمات دست اندرکاران تربیت را در نظام آموزشی به هدر می دهد، مطمئناً به تعمیق تربیت دینی در دانش آموزان نیز نخواهد انجامید. شاگرد به آنچه معلمش خوب بداند، ارج می نهد و آنچه را او بی ارزش می شمارد، بد و زشت می انگارد. او معلم و استاد را محور بسیاری از ارزش های انسانی و اجتماعی می داند. بنابراین حتی گاه ضد ارزش های وجود او را نیز ممکن است ارزش پندارد. در این موقعیت است که دچار تعارض و تردید می شود. زیرا بین آنچه قبلاً از والدین آموخته و آنچه اکنون می بیند، اختلاف است. او نمی خواهد بپذیرد که معلمش ممکن است اشتباه کند، در این صورت احتمال می رود نسبت به ارزش هایی که آموخته بی اعتماد شود یا سرگردانی و تعارض در او باقی بماند.
بنابراین ضرورت دارد با کارهای فرهنگی کوتاه مدت و بلند مدت، فرهنگ هماهنگی بین خانواده و محیط آموزشی را برای از بین بردن تضادهای بین آنها تقویت کرد.
همانطوركه در كلام نوراني رسول مكرم اسلام (ص) آمده است ، نماز ستون دين است . وستون هرچه محكم تر باشد ساير اجزا ي بنا محكم تر واستوارتر خواهد بود پس ضرورت عقلي وشرعي اقتضا مي كند كه قبل از همه بايد به محكم سازي واستوار سازي ستون دين پر داخته شود ،وپرداختن به اين امر مهم را فرهنگ سازي نماز نام مي نهيم . . نماز رکن اصلی دین است و به عنوان نمودی بارز و آشکار از رفتارهای دینی باید اصلی ترین جایگاه ر ادر زندگی مردم داشته باشد . وقتی که خود ر ادر مقام عضوی از پیکره تعلیم وتربیت می بینیم این اندیشه در ذهن ایجاد می شود که واقعاً وظیفه ی تعلیم وترویج اقامه نماز برعهده چه کسی است و با چه کیفیتی وبا چه روش هایی انجام پذیرد ؟ البته در این زمینه نقش معلمان و محققان و مدیران آموزش و پرورش و عالمان فرهنگی به عنوان سکانداران یک نهاد فرهنگ ساز (مدرسه ) حائز اهمیت است .
درباره این سایت